آجر شیل یک نوع آجر ساخته شده از خاک رس خشک شده است که در روزگار باستان در زمره مصالح اصلی برای ساخت‌وساز به‌حساب می‌آمده است. آجر شیل از خاک دارای مواد گلی تهیه می‌شود و به همین دلیل از استحکام بالایی برخوردار است. مهم‌ترین ویژگی آجر شیل، دارا بودن هر دو مشخصه مدرنیته و سنتی است؛ به‌طوری‌که برخی از کارشناسان بر این باورند که آجر شیل می‌تواند بهترین گزینه برای جایگزینی آجر قزاقی باشد. آجر قزاقی، سنتی‌ترین و قدیمی‌ترین آجر مورد استفاده در ایران بوده است.
ویژگی قابل‌توجه دیگری که آجر شیل دارد، این است که به دلیل عدم استفاده از هرگونه ماده رنگی در آن، از یک رنگ کاملاً طبیعی برخوردار است و به دلیل دارا بودن ساختار شیل، از ورود دوده و سایر مواد آلاینده به داخل آجر جلوگیری به عمل می‌آید. طبیعت جالب توجه دیگر آجر شیل این است که با بارش نخستین برف یا باران تمام کثیفی و آلودگی از روی آجر برطرف می‌شود. ویژگی‌های جالب توجه آجر شیل را باید در ماهیت ماده اولیه آن یعنی خاک شیل جستجو کرد؛ پس در این مقاله با ما همراه باشید.
خاک شیل
خاک شیل یک نوع خاک حاصل از سنگ‌های رسوبی آسیاب شده است که در ترکیبات آن، کانی رس و سایر کانی‌ها به‌ویژه کوارتز و کلسیت به چشم می‌خورند. از جمله کانی‌های اصلی دیگر موجود در خاک شیل می‌توان به آلبیت، دولومیت و مونت‌موریلونیت اشاره کرد. این خاک دارای مقاومت فشاری بالا، جذب آب بسیار کم، ضریب اشباع پایین و استحکام و پایداری بالا است.
آجر شیل به دلیل آن‌که حاصل آسیاب همین خاک شیل است:
- دارای منابع و معادن بسیار زیادی در ایران است.
- به خاک‌های کشاورزی آسیب نمی‌رساند و آن‌ها را تحت تأثیر خود قرار نمی‌دهد.
- با محیط‌زیست سازگاری کامل دارد.
- به استحکام بنا به‌ویژه در مناطقی که در معرض زلزله قرار دارند کمک می‌کند.
تفاوت آجر شیل با آجر نسوز
مهم‌ترین تفاوت این دو نوع آجر، مواد اولیه مورد استفاده برای تولید آجر شیل است که دارای خاک رس خشکیده و مواد گلی است؛ اما در آجرهای سرخ شده، خاک رس در کوره پخت می‌شود و بلوکه‌های آجر از بتن یا خاک خمیری تولید می‌شوند؛ به همین دلیل شاهد ظهور خصوصیات فیزیکی و مکانیکی متفاوتی در آجر شیل هستیم؛ که از جمله آن‌ها می‌توان به استحکام و ماندگاری بالا و قابلیت شکل‌پذیری‌اش اشاره کرد.
مزایای آجر شیل
بیایید به‌طور دقیق‌تر به این موضوع بپردازیم که چرا آجر شیل از روزگاران گذشته در کانون توجه معماران ساختمان‌های کهن قرار داشته است. مهم‌ترین این دلایل عبارت‌اند از:
- آجر شیل ضد شوره است. (زیرا هیچگونه آب و آلاینده‌ای را به خود جذب نمی‌کند و باران اسیدی نیز بر آن بی‌تأثیر است.)
- آجر شیل رنگ ثابت دارد. (در آن از هیچگونه رنگ غیرطبیعی و مصنوعی استفاده نشده است.)
- آجر شیل مقاومت فشاری بالایی دارد. (به دلیل وجود آهن در این آجر است.)
- آجر شیل جذب آب کمی دارد. (این آجر پس از باران، آب جذب شده را به سرعت از خود بیرون می‌کند تا در سرمای زیر صفر، دچار انبساط آب و ترک‌خوردگی نشود.)
- آجر شیل، ضد سایش است. (به دلیل برخورداری از ساختار شیل؛ لذا در کف‌پوش بنا مورد استفاده قرار می‌گیرد.)
- آجر شیل از مقاومت بالایی در برابر یخ‌زدگی برخوردار است. (به دلیل عدم نفوذ آب به داخل آجر دارای این خاصیت است.)
- آجر شیل آلودگی محیط را به خود جذب نمی‌کند. (به دلیل ماهیت لغزنده بودن خاک شیل است.)
- آجر شیل هزینه نگهداری کمی دارد. (چون از مواد باکیفیت و مقاوم ساخته می‌شود.)
- آجر شیل به خاک‌های کشاورزی آسیب نمی‌رساند. (به دلیل عدم استفاده از مواد افزودنی و مصنوعی است.)
- تولید آجر شیل هیچگونه آلودگی زیست‌محیطی به همراه ندارد.
انواع آجر شیل
آجر شیل دارای انواع گوناگونی است که هر یک کاربری و هزینه خاص خود را دارد. مهم‌ترین انواع آجر شیل بدین ترتیب هستند:
| ابعاد (cm) | کاربرد | نوع آجر شیل |
| 2.5 × 7 × 31 | نما | آجر شیل پلاک |
| 2.5 × 10 × 20 | نما | آجر شیل رستیک |
| 5 × 5 × 20 | نما و کف | آجر شیل قزاقی |
| 2.5 × 10 × 20 | کف | آجر شیل فرش |
| 5 × 20 × 5 | نما | آجر شیل هلندی |
کاربرد آجر شیل
آجر شیل به دلیل مزیت‌ها و ویژگی‌هایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد به‌عنوان یکی از مواد بسیار جذاب با طول عمر بالا در صنعت ساختمان‌سازی مورد توجه قرار دارد. در واقع ویژگی‌های بارزی مثل مقاومت سایشی، زیبایی ظاهری، ماندگاری بالا و …، همگی باعث شدند که آجر شیل در کانون توجه معماران و سازندگان قرار گیرد. کاربردهای اصلی آجر شیل به این ترتیب هستند:
- استفاده از آجر شیل در نمای ساختمان
همان‌گونه که می‌دانید نمای ساختمان انعکاس‌دهنده زیبایی و سلیقه به کار رفته در داخل آن است. آجر شیل به واسطه رنگ‌ها و بافت‌های بسیار متنوعی که دارد، همواره یک انتخاب ایده‌آل برای طراحی نماهای مبتنی بر نوآوری و خلاقیت بوده و هست. آجر شیل گذشته از زیبایی ظاهری، باعث عمر طولانی نمای ساختمان نیز می‌شود.
- استفاده از آجر شیل در دیوارهای باربر و دیوارهای جداکننده
همان‌طور که در بالا هم اشاره شد یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آجر شیل مقاومت فشاری بالا و مقاومت حرارتی بسیار خوب آن است؛ و به همین دلیل آجر شیل یکی از بهترین گزینه‌ها برای ساخت دیوارهای باربر به حساب می‌آید. آجر شیل می‌تواند وزن سازه‌های سنگین را تحمل کند و در عین حال از کاربری عایق‌بندی بسیار خوبی نیز برخوردار باشد. از این گذشته، استفاده از آجر شیل در داخل بنا می‌تواند باعث بهبود زیبایی داخلی ساختمان نیز بشود.
سخن پایانی
از آنجا که ایرانیان همواره در زمینه ساختمان‌سازی و معماری یکی از تمدن‌های پیشرو در تاریخ کلی جهان به حساب می‌آیند، آجر شیل را به‌عنوان بهترین متریال مورد استفاده در ساخت بناهای ماندگار قلمداد می‌کنند. در این مقاله تلاش کردیم تا با شما در مورد مزایای کوتاه‌مدت و بلندمدت استفاده از آجرهای شیل در ساخت بناهای محکم و حساس صحبت کنیم.
علاوه‌براین توجه داشته باشید که آجر شیل در شرایط امروز کشور ما که نیاز به عایق‌بندی حرارتی و صوتی، ساخت بناهای اقتصادی و محکم و ترمیم بافت‌های فرسوده کلان‌شهرها بیش‌ازپیش احساس می‌شود، می‌تواند بهترین گزینه قلمداد شود.