آشنایی با انواع تقسیمات آجری و موارد کاربرد هر کدام

آجر یکی از مصالح اصلی در ساخت و ساز است که قدمت استفاده از آن به هزاران سال پیش باز می‌گردد. آجرها در ابعاد و اشکال مختلفی تولید می‌شوند و هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. علاوه بر آجرهای کامل، تکه آجرها نیز در بنایی کاربرد فراوانی دارند. این تکه آجرها که از برش آجرهای کامل به دست می‌آیند، در موارد مختلفی مانند گوشه‌ها، کنج‌ها، قوس‌ها و … استفاده می‌شوند. در این مقاله از مجله خشت سبز به معرفی انواع تقسیمات آجری رایج در بنایی و موارد استفاده هر کدام می‌پردازیم.

نیمچه آجر

نیمچه آجری است که به دو قسمت مساوی در جهت طول یا عرض برش خورده باشد. از نیمچه آجر برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• ساخت دیوارهای باربر: در دیوارهای باربر، از نیمچه آجر برای پر کردن فضاهای خالی بین آجرهای کامل و ایجاد اتصالات محکم‌تر استفاده می‌شود.
• ساخت طاق و قوس: به دلیل شکل هندسی خاص، نیمچه آجر برای ساخت طاق و قوس و ایجاد قوس‌های منحنی بسیار مناسب است.
• تنظیم تراز دیوار: از نیمچه آجر می‌توان برای تنظیم تراز و شاقول بودن دیوار در حین بنایی استفاده کرد.

همچنین این نوع آجرها معمولا برای گوشه‌ها و لبه‌های ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند تا در جای‌گذاری آجرها تناسب بهتری حاصل شود.

چارک آجر

چارک آجری است که به چهار قسمت مساوی برش خورده باشد. به بیان دیگر، چارک آجر به یک چهارم طولی آجر کامل گفته می‌شود. از چارک آجر برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• پر کردن فضاهای کوچک: در مواردی که فضای خالی بین آجرها بسیار کوچک باشد، از چارک آجر برای پر کردن آن فضا و ایجاد سطحی صاف و یکدست استفاده می‌شود.
• ساخت گوشه‌ها: در گوشه‌های دیوار، از چارک آجر برای ایجاد زاویه ۹۰ درجه و اتصال منظم آجرها استفاده می‌شود.
• تنظیم ضخامت دیوار: در برخی موارد، برای تنظیم ضخامت دیوار به مقدار کم، از چارک آجر استفاده می‌شود.

این نوع آجرها نیز برای تنظیم و تناسب در ساخت و ساز به کار می‌روند، مخصوصاً در جاهایی که فضای کمتری برای قرار دادن آجر کامل وجود دارد.

قلمدانی آجر

قلمدانی آجری است که به شکل مستطیل باریکی برش خورده باشد. درواقع آجر قلمدانی یا آجر قلم‌بند به نوعی از آجر گفته می‌شود که به صورت طولی نصف شده باشد. از قلمدانی برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• ساخت دور لنگه درب و پنجره: از قلمدانی برای ایجاد قاب دور لنگه درب و پنجره و استحکام‌بخشی به آن استفاده می‌شود.
• ایجاد لبه‌ها: در لبه‌ها و کنج‌های دیوار، از قلمدانی برای ایجاد خطوط صاف و زیبا و همچنین استحکام‌بخشی به آن قسمت‌ها استفاده می‌شود.
• تنظیم ارتفاع دیوار: برای تنظیم ارتفاع دقیق دیوار در حد فاصل دو ردیف آجر کامل، از قلمدانی استفاده می‌شود.

به‌طور کلی، این نوع آجرها معمولا در ساخت دیوارهای باریک و برای پر کردن فضاهای باریک استفاده می‌شوند.

نیم لایی آجر

نیم لایی آجری است که به صورت عمودی از وسط به دو قسمت مساوی برش خورده باشد. از نیم لایی برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• اتصال دیوارهای متقاطع: برای اتصال دو دیوار که به صورت عمود بر هم ساخته می‌شوند، از نیم لایی در محل تقاطع آنها استفاده می‌شود.
• ایجاد تیغه‌های جداکننده: در ساخت تیغه‌های جداکننده بین فضاهای مختلف، از نیم لایی برای ایجاد اتصالی محکم بین دیوارها استفاده می‌شود.
• تقویت دیوارهای ضعیف: برای تقویت دیوارهای ضعیف و افزایش استحکام آنها، می‌توان از نیم لایی در داخل دیوار استفاده کرد.

این آجرها در مواردی استفاده می‌شوند که نیاز به کاهش ارتفاع دیوار است و همچنین در بخش‌های داخلی ساختمان کاربرد دارند.

آجر کلوک

آجر کلوک به نوعی از آجر گفته می‌شود که به اندازه‌های مختلف و نامنظم بریده می‌شود. گاهی نیز کلوک به آجری گفته می‌شود که به شکل L مانند برش خورده باشد. از کلوک برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• ساخت کانال‌های سیم‌کشی و لوله کشی: از کلوک برای ایجاد کانال‌هایی در داخل دیوار جهت عبور سیم‌ها و لوله‌ها استفاده می‌شود.
• ایجاد گچ‌کاری توکار: در گچ‌کاری توکار، از کلوک برای ایجاد شبکه‌ای جهت استحکام‌بخشی به گچ استفاده می‌شود.
• تنظیم شیب: در مواردی که نیاز به ایجاد شیب در دیوار یا کف باشد، از کلوک برای تنظیم شیب به صورت دقیق استفاده می‌شود.

این نوع آجرها در تزئینات و ساخت‌های دکوراتیو استفاده می‌شوند تا طرح‌های خاصی ایجاد کنند.

سه قدی آجر

سه قدی آجری است که به صورت طولی به سه قسمت مساوی برش خورده باشد. یا اینکه، سه قدی به نوعی از آجر گفته می‌شود که به اندازه سه چهارم طولی آجر کامل بریده شده است. از سه قدی برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• عایق‌کاری: سه قدی آجر به دلیل داشتن فضای خالی در بین سه قسمت، عایق حرارتی و صوتی مناسبی محسوب می‌شود و از آن برای عایق‌کاری دیوارها استفاده می‌شود.
• کاهش وزن دیوار: سه قدی آجر به دلیل داشتن فضای خالی، وزن کمتری نسبت به آجر کامل دارد و به همین دلیل از آن برای کاهش وزن دیوار و سازه استفاده می‌شود.

این نوع آجرها برای مواردی استفاده می‌شوند که نیاز به تنظیم دقیق‌تر طول آجرها در ساختار ساختمان وجود دارد.

دیگر کاربردهای مرسوم تقسیمات آجری

علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، از تکه آجرها برای مصارف خلاقانه و کاربردی دیگری نیز می‌توان استفاده کرد، از جمله:

• آجرکاری معرق: در این روش از تکه آجرهای برش خورده و تراشیده شده در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف برای ایجاد نقوش و طرح‌های زیبا بر روی سطوح استفاده می‌شود. این نوع آجرکاری در بناهای تاریخی و مذهبی مانند مساجد و امامزاده‌ها کاربرد فراوانی داشته است.
• سنگفرش: از تکه آجرهای شکسته و خرد شده می‌توان برای سنگفرش معابر، پیاده‌روها و محوطه‌های حیاط و باغ استفاده کرد. این نوع سنگفرش علاوه بر زیبایی، استحکام و ماندگاری بالایی نیز دارد.
• ساخت مجسمه و اشیاء دکوری: با استفاده از تکه آجرها و ملات می‌توان مجسمه‌ها و اشیاء دکوری مختلفی مانند گلدان، آباژور، قاب عکس و غیره ساخت. این کار به خلاقیت و ذوق هنری افراد بستگی دارد.
• باربیکیو: با استفاده از آجرهای نسوز و تکه آجرهای معمولی می‌توان باربیکیوهای آجری ساخت. این نوع باربیکیو به دلیل مقاومت بالا در برابر حرارت، برای پخت و پز غذا در فضای باز بسیار مناسب است.
• مبلمان باغ: با استفاده از تکه آجرها و بلوک‌های سیمانی می‌توان مبلمان باغی مانند نیمکت، صندلی و میز ساخت. این نوع مبلمان به دلیل سادگی و زیبایی، جلوه خاصی به باغ و محوطه‌های بیرونی می‌بخشد.
• راه آب: با استفاده از تکه آجرها می‌توان جوی‌ها و راه آب‌های سنتی برای هدایت آب باران یا آبیاری باغچه و گلدان‌ها ساخت.
• آتشدان: با استفاده از تکه آجرها و سنگ‌های مقاوم در برابر حرارت می‌توان آتشدان‌های محوطه‌ای برای گرم کردن فضا و پخت و پز در فضای باز ساخت.
• دیوار حائل: با استفاده از تکه آجرها و ملات می‌توان دیوارهای حائل کوتاه برای جدا کردن فضاها یا محوطه‌سازی باغ و حیاط ساخت.
• گلدان: با استفاده از تکه آجرها در اندازه‌های مختلف می‌توان گلدان‌های دیواری یا رومیزی زیبایی برای کاشت گل و گیاه ساخت.
• نرده: با استفاده از تکه آجرها و میلگرد می‌توان نرده‌های آجری برای محوطه‌سازی یا حفاظت از گل‌ها و گیاهان ساخت.
• موزائیک: با استفاده از تکه آجرهای رنگی و طرح‌دار می‌توان موزاییک‌های زیبایی برای کفپوش یا دیوارپوش ساخت.

همانطور که مشاهده می‌شود، با کمی خلاقیت و ابتکار می‌توان از تکه آجرها برای مصارف مختلف و کاربردی استفاده کرد. این کار نه تنها به حفظ محیط زیست و کاهش ضایعات کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به خلق آثار هنری و اشیاء دکوری زیبایی نیز منجر شود.

روش ساخت تقسیمات آجری

روش ساخت تقسیمات مختلف آجری (مانند نیمچه، چارک، قلمدانی، نیم لایی، کلوک، سه قدی) به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:

 برش آجرهای کامل:

در این روش، ابتدا آجرهای کامل در ابعاد استاندارد پخته می‌شوند و سپس با استفاده از ابزارهای مختلف مانند سنگ فرز، اره آجری یا تیشه، به اندازه‌های دلخواه برش داده می‌شوند. این روش متداول‌ترین روش برای ساخت تقسیمات آجری است و به دلیل سادگی و سرعت اجرا، کاربرد فراوانی دارد.

مزایای برش آجرهای کامل:

سادگی و سرعت اجرا: برش آجرهای کامل با استفاده از ابزارهای رایج، به سرعت و به راحتی انجام می‌شود.

دقت بالا: با استفاده از ابزارهای دقیق مانند سنگ فرز، می‌توان آجرها را با ظرافت و دقت بالایی برش داد.

تنوع ابعاد: می‌توان آجرها را در هر اندازه دلخواه برش داد و از آنها برای مصارف مختلف استفاده کرد.

معایب برش آجرهای کامل:

هدر رفتن مصالح: در هنگام برش آجرها، مقداری از مصالح به هدر می‌رود.

ایجاد گرد و غبار: برش آجر با ابزارهایی مانند سنگ فرز، می‌تواند گرد و غبار زیادی ایجاد کند.

نیاز به ابزار و مهارت: برای برش دقیق آجرها، به ابزار مناسب و مهارت کافی در کار با آنها نیاز است.

قالب‌گیری:

در این روش، از قالب‌های مخصوص برای شکل‌دهی به خشت خام قبل از پخت استفاده می‌شود. قالب‌ها در ابعاد و اشکال مختلفی ساخته می‌شوند و می‌توان با استفاده از آنها، انواع مختلف تقسیمات آجری را تولید کرد.

مزایای قالب‌گیری:

دقت بالا: ابعاد و اشکال تقسیمات آجری با استفاده از قالب‌ها، به طور دقیق و یکسان تولید می‌شوند.

کاهش هدر رفتن مصالح: در روش قالب‌گیری، به دلیل شکل‌دهی دقیق خشت خام، مصالح به طور کامل استفاده می‌شود و به هدر نمی‌رود.

سرعت بالا: در صورت استفاده از دستگاه‌های قالب‌گیری صنعتی، می‌توان تعداد زیادی آجر را در زمان کوتاهی تولید کرد.

معایب قالب‌گیری:

هزینه بالا: ساخت قالب‌های مخصوص برای هر نوع تقسیم آجری، می‌تواند هزینه بالایی داشته باشد.

محدودیت تنوع: تنوع ابعاد و اشکال تقسیمات آجری در روش قالب‌گیری، به تعداد قالب‌های موجود محدود می‌شود.

نیاز به تجهیزات: برای قالب‌گیری آجر به تجهیزات و دستگاه‌های مخصوصی نیاز است.

در برخی موارد، از ترکیبی از روش‌های برش و قالب‌گیری برای ساخت تقسیمات آجری استفاده می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است ابتدا آجرها را به صورت خام در ابعاد بزرگتر قالب‌گیری کنند و سپس با استفاده از ابزار برش، آنها را به اندازه‌های دلخواه برش دهند. انتخاب روش مناسب برای ساخت تقسیمات آجری به عوامل مختلفی مانند نوع آجر، ابعاد و اشکال مورد نظر، تعداد مورد نیاز، در دسترس بودن ابزار و تجهیزات و همچنین صرفه اقتصادی بستگی دارد.

سخن پایانی

آجرها به دلایل متعددی با ابعاد و تقسیمات مختلف تولید و عرضه می‌شوند. این تنوع در ابعاد به منظور پاسخگویی به نیازهای مختلف ساختمانی و معماری است. برای مثال، آجرهای دیواری و نما از نظر ابعاد و مقاومت متفاوت هستند تا به بهترین شکل ممکن در سازه‌ها کاربرد داشته باشند. آجرهای استاندارد برای اجرای طرح‌های ساختمانی خاص و رعایت استانداردهای ساخت و ساز ضروری هستند. همچنین، ابعاد مختلف آجرها به کاهش هزینه‌ها و زمان ساخت کمک می‌کند، زیرا انتخاب آجر مناسب با توجه به کاربرد و محل استفاده، امکان بهینه‌سازی مصرف مواد و نیروی کار را فراهم می‌آورد.